ANA VÜCUT SAATİNİZ SİRKADİYAN RİTMİNİZİ AYARLAR
Ana vücut saatiniz doğal zamanlama mekanizmanızdır. Görebilen veya göremeyen çoğu insan için bu süreç 24 saatten biraz daha fazladır yani “24 olmayan” bir saattir. Bazıları için birkaç dakika daha fazladır ve bunun nedeni de bilinmez.
Örneğin vücut saatiniz 24.5 saat ise bugün yarım saat fazlanız var demektir. Bu yarım saatler her gün eklenerek birikir ve sonunda geceleri uyur, gündüzleri uyanık duruma erişirsiniz. Gece ve gündüz döngüsüyle denk geldiği sürece bu böyle sürer. Sonra yine döngünün dışına çıkılır. Bazı kişilerde bütün sirkadiyan ritm 1-1.5 ay kadar kısa sürede 24 saate ayarlanır. Diğer kişiler için uyku-uyanıklığın 24 saate hizalanma süreci birkaç ayı bulabilir.
Gözlerin başlıca iki fonksiyonu vardır: cisimleri görebilmemizi sağlamak ve ışığı algılamak. Algılanan ışık beyinde zamanlamayı uyarır. Görebilen kişilerde vücut saati her gün 24 saate göre ayarlanır. Yani sirkadyan ritm gece gündüz döngüsüyle örtüşür.
Tam olarak kör olan kişilerde ışık algılanamaz. Vücut saati doğal durumuna bırakılmıştır. Fazladan dakikalar birbirlerine eklenerek tipik 24 saatlik günlük ritmin tam tersiyle örtüşür.
Sirkadiyan ritmler vücudun gel-gitidir. Günlük aktivitesini melatonin ve kortizol hormon salınımlarıyla 24 saate göre ayarlar. Gündüz uykunuz geldiğinde melatonin salgılanmıştır. Gece uyuyamadığınızda kortizol salınımı bunun nedenidir. Kortizol uyanıp yemek yemenizi ve diğerlerini emreder.
Melatonin uyku ve duygulanım hormonudur. Genellikle akşamüstleri salınır. “24 olmayan saat” e sahip olanlarda öğleden sonra salınabilir.
Kortizol metabolizma, kardiyovasküler sistem, bağışıklık sistemi ve iştahı kontrol eder. “24 saat olmayan” ritmli kişilerde akşamüzeri salınarak vücudun uykuya doğru düzenini bozar.
“24 OLMAYAN SAAT” IŞIĞIN ALGILANMAMASINDAN KAYNAKLANIR
ABD’de 1.3 milyon kişi legal olarak kör, 130.000 kadarı tam olarak kördür. Ana nedenler arasında retinoblastoma, retinitis pigmentosa, prematür retinopatisi, glokom, oküler travma, diyabet veya gözün gelişimsel bozuklukları sayılabilir. Tam kör olan kişilerin yaklaşık %74’ünde 24 saat olmayan vücut saatleri vardır.
Gözlerin başlıca iki fonksiyonu vardır: cisimleri görebilmemizi sağlamak ve ışığı algılamak.
Işığı algılayamamak “24 saat olmayan” vücut saatinin anahtar faktörüdür. Körlüğün nedenine bağlı olarak her yaşta başlayabilir. Vücut ana saati günde 24 saatin üzerinde işler ve gözlerin foto reseptörlerince beyine ilettiği ışık sinyali ile her gün yeniden ayarlanır.
“24 OLMAYAN SAAT” BULGULARINIZ VAR MI?
Bu bir uyku bozukluğu değildir. Yaşamınızı etkileyen kronik bir sirkadiyan ritm bozukluğudur ve yaşamınızı önemli ölçüde etkiler.
Bu bulguların bazıları sizde varsa hafif veya ciddi derecede “24 saate uymayan” ritme sahip olabilirsiniz:
• uykuya dalma veya uyanık kalmada sorun yaşıyorsanız
• uyandığınızda halsizseniz veya yeterince uyumamış hissediyorsanız
• gündüz uyuklamaya karşı dayanılmaz bir dürtü veya beklenmedik zamanlarda aniden uyuklamak
• okul veya işinizi sürdürmede zorluk yaşıyorsanız
• konsantrasyon sorununuz varsa
• düşündüğünüzden veya normal zamanlardakinden daha az üretken olmak
• uyku şekliniz herkesten farklıysa
• ilişkilerde zorlanıyorsanız
• duygu durumunuz bozulmuş olabilir
• tembel ve unutkanlaşmış olabilirsiniz
•uyuma istek zamanınız değişmiştir
• gündüz okul veya işte uyanık kalmak için çabalarsınız
• sizi kimse anlamadığı için sinirlisiniz
• uykusuzluk ve tükenmişlik hisleri arasında bitmeyen bir savaşta gibiyseniz
Doktorunuzla “24 olmayan saat” hakkında hekiminizle görüşün.
TAM KÖRLÜK NADİREN HEMEN MEYDANA GELİR
Tam körlük ışığın algılanamamasıdır. Başlangıcı farklı zamanlarda meydana gelir. Bazı kişiler doğuştan kördür ışığı hiç algılamamışlardır. Diğerleri önceleri normal olarak görebilirken bir hastalık veya travma sonrası görme yetisini kaybeder.
Körlüğün bazı nedenleri e hemen tam körlük oluşturmaz. Yıllar, bazen dekadlar sonra tam körlük oluşur.
Örneğin konjenital glokom ve geniş açılı glokom başladıktan 60 yıl sonra bile tam körlüğe ulaşmaz.
Retinitis pigmentosada 20-40 yıl sonra tam körlük meydana gelir.
Diyabetic retinopatide tam körlük 40-60 sene sonra meydana gelir.
TAM KÖRLÜK VE 24 OLMAYAN SAAT
Gören veya göremeyen çoğu kişide vücut saati doğal zamanlama mekanizmasıyla ayarlanır. Herkesin vücut saati 24 saatten biraz daha fazladır ve artan zaman birbirine eklenir. Örneğin vücut saatiniz 24.5 saatse, bugün yarım saat fazlanız var demektir. Yarınki yarım saat de buna eklenecektir. Bu eklenmeler doğal ritmleriniz gündüz uyanık gece uyur duruma gelene kadar sürecektir. Uyku uyanıklık döngüsü gece gündüz döngüsüyle örtüşüne (hizalanana) kadar bu sürecektir. Bu senkronize durum hemen bozulabilir. Bazı kişilerde tüm sirkadiyan ritme ulaşmak 1-1.5 ay sürebilir. Bazen bu süre daha da uzayabilir.
Vücut saati çevre ışığı ile 24 saate ayarlandığında sirkadiyan ritm gece gündüz döngüsüyle senkron hale gelmiştir. Körlerde bu ışık uyaranları olmadığı için vücut saatinin artan saatleri birbiriyle toplanır toplanır ve sirkadiyan ritmler 24 olmayan saat şeklinde oluşur.
