1.Parasomni ne demektir?

Uykuya dalarken, uyanırken veya uyku sırasında istenmeyen davranışların, anormal hareketlerin ortaya çıktığı durumlardır. Genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkıp kaybolurlar. Kimi zaman erişkin dönemde de sürebilir. Bazıları sadece ileri yaşlarda ortaya çıkar. Önceleri epileptik nöbetlerin bir şekli olarak düşünüldü. 1965 yılından sonra epileptik nöbet olmadıkları anlaşıldı.

2. Parasomniler neden olur?

Beyinde bulunan uyku, uyanıklık merkezleri arasında bazı dengesizlikler, düzensizliklerin olduğu varsayılmakta, bunları destekleyen tıbbi sonuçlara yavaş yavaş varılmakta da olsa tam olarak parasomnilerin neden meydana geldiğini günümüzde açıklayamıyoruz.

3. Uykunun hangi aşamalarında parasomniler görülür?

Uykunun hangi döneminde parasomnilerin ortaya çıktığı tanı ve hastaya yaklaşım açısından önemlidir. REM uykusu uyku döneminin ikinci yarısında ortaya çıkan rüyalarla yakından ilişkili yüzeysel uyku dönemidir. Bu dönemde REM davranış bozukluğu, uyku felci ve kabuslar görülür. Uykunun ilk 1/3’ünde veya ½’sinde ise derin uyku dönemleri olan ve bizlerin nonREM 3 ve nonREM4 dönemleri olarak adlandırdığımız evreler uyunur. Bu dönemlerde de konfüzyonal uyanmalar, uyurgezerlik ve uyku terörleri olarak adlandırılan uyku bozuklukları izlenir.

4.Uyurgezerlik nedir?

Derin uykudan uyanarak yataktan kalma hatta yer değiştirme durumudur. Kişi bu dönemde merdivenleri çıkabilir, odadan çıkabilir, gezinebilir. Gezinirken konuşabilir. Gezinme sırasında gözler açıktır, kişi boş boş bakar. Bazen kızgınlık, vahşi davranışlar eşlik edebilir. Süreç bazen kişinin yatağına dönüp yatmasıyla son bulur. Eğer kendisini uygunsuz yerde uyanarak bulursa şaşırabilir. Bu dönem sabahları hatırlanmaz. Gezinme sırasında kişiyi uyandırmak çok zordur. Zorla uyandırılırsa kişi sinirlenebilir, kızgın davranışlar sergileyebilir, bu devrede bilinç bulanıktır. Çocukluk yaş grubunda ortaya çıkar, ergenlik dönemine doğru ortadan kaybolur. Genellikle ilaç önerilmez, ebevyenlerin uyurgezer çocuklarını izlemeleri, gerekmedikçe uyandırmamaları önerilir.

5.Uyku terörü nedir?

3-5 yaş grubu çocuklarda daha çok görülen bir durumdur. Çocuklar korku içinde uykularından bağırarak, çığlık atarak uyanırlar. Uyandıklarında kalp hızlı atar, terlemiş, korkmuşlardır, göz bebekleri büyümüştür. Neden korktuklarını bilmezler, uyandırılmaları zordur. Uyandırılsalar bile bilinç tam açık olmaz.  Teskin edilmeleri mümkün değildir. 5-10 dakika sonra uykularına devam ederler. Gecede birkaç kez tekrarlayabilir. Sabah uykularından uyandıklarında bu süreçleri hatırlamazlar. Çok sık olmadıkça tedavi edilmez, ergenlik döneminde kaybolur. Psikolojik yardım gerekebilir.

6.REM davranış bozukluğu (RDB) nasıl bir bozukluktur?

Rüyaların hareketlerle canlandırılması şeklinde gözlenen ilginç bir tablodur. 50-60 yaş sonrası daha çok erkeklerde gözlenen durumdur. Rüyalar genellikle vahşidir, korkunçtur. Bu nedenle hastalar uykularında çevrelerini yumruklar, tekmeler atar. Eşler yaralanabilir. Hastalar da ciddi anlamda yaralanabilirler. Uyandırıldıklarında gördükleri rüyaları tüm netliğiyle anlatırlar, hatırlarlar. Davranışlarından ötürü utanç içindedirler. Bu hastaların yaralanmamaları için çevreleri yumuşak yastıklarla kuşatılmalı, eşinin yatağı ayrılmalı, gerekirse uygun ilaç tedavisine başlanmalıdır.

7.Uyku felci nasıl meydana gelir?

REM dönemi uyunurken vücutta bazı kaslar hariç genel olarak tüm kaslar felç durumunda denecek kadar gevşemiş durumdadır. Eğer kişi uyanır, buna rağmen vücuttaki felç durumu sürerse bu uyku felci olarak tanımlanan durumdur. Birkaç dakika sürer. Kendiliğinden düzelir. Bu evrede kişiye seslenilirse veya dokunulursa da durum düzelir. Seyrek meydana gelir. Yaşam botu bir kez bile bu anı yaşayan kişi bunu ömür boyu unutmaz. Uyandığında parmaklarını bile oynatamamak, bağırmak için çabaladığında fısıltı şeklinde bile sesin zor çıkması kişiyi elbette korkutur. % 25-75 canlı görsel halüsinasyonlar da eşlik edebilir. Odada yaratıklar, korkunç şekilde görülebilen varlıklar vardır. Ya da odada varlığı hissedilen bir canlı olabilir. İşte bu tablo da (uyku felci ve halüsinasyonların birlikteliği) halk arasında “karabasan” diye adlandırılan durumdur. Genellikle tedavi edilmez, kişi çok etkilenmişse psikoterapi uygulanabilir.

8.Kabus bozukluğu bildiğimiz kabuslar mıdır?

REM dönemi ile ilişkili parasomnilerdir. Kişiler bildiğimiz kabus olarak adlandırılan korkunç rüyalar görerek korkuyla uyanırlar. Rüyanın içeriğini rahatlıkla hatırlayabilirler. Sorulursa anlatırlar. Ancak yaşadıkları korku nedeniyle tekrar uykuya dalmaları zordur. Bu dönemi zor atlatırlar. Uyku terörüyle karıştırılmaması gerekir. Psikolojik travma sonrası ortaya çıkabilirler.

9.Uykuyla ilişkili disosiyatif bozukluklar?

Psikoz gibi durumlarda uykuya dalarken, uyanırken gün içinde de yapabildikleri hareketlrin tekrarlanması durumudur. Daha çok yakınları tarafından fark edilir. Tedavisi esas altta yatan ruhsal hastalığa yönelik psikiyatrik tedavidir.

10.Uykuda altını ıslatma nedir?

Çocuklarda 5 yaşından sonra görülebilen durumdur. İlaç veya psikoterapi yararlıdır.

11.Başka hangi parasomniler vardır?

Uykuda inleme, uykuda kafada patlama hissi, uykuyla ilişkili halüsinasyonlar, uykuyla ilişkili yemek bozukluğu sayılabilir.

12.Parasomniler için özellikle bilinmesi gerekenler?

Parasomniler uyku bozuklukları içinde en sık görülen bozukluklar değildir. Ancak tanı doğru olmalı ve yaklaşım buna göre gerçekleşmelidir. Hasta yakınları burada iyi birer gözlemci olmak durumundadır. Özellikle anne ve babalar çocuklarını dikkatle izlemeli, olayı doğru ve abartısız bir şekilde başvuracakları uzman hekime anlatmalıdır. Parasomnileri, gerekli ya da  gereksiz bazı ilaç kullanımları da başlatabilir. Kişilerin bu gibi durumlarda dikkatli olmaları, bilinçsiz ilaç (uyku ilaçları, antidepresan ilaçlar gibi) kullanımından kaçınmaları çok önemli. Parasomni tedavisinde antidepresanların bazılarının da kullanılabilmesi yönünden mutlaka konusunda uzmanlaşmış bir doktora danışmaları uygundur. Uyku incelemeleri uyku laboratuvarlarında gerekli görüldüğünce uzman hekimin önerisi doğrultusunda yapılması kimi zaman gerekli olacaktır.