KAS/MUSKULER DİSTROFİLER

Kas Distrofileri

Kas distrofileri giderek artan kas kitle kaybı ve güçsüzlükle seyreden bir grup bozukluktur.

En sık görülen kas distrofisi  Duchenne tipi muskuler distrofileridir. Tipik olarak erkek çocuklarında görülse de bazı varyasyonları erişkin döneme de kayabilir.

Günümüzde kas distrofilerinin kesin tedavisi yoktur. Bazı fizik ve tıbbi terapiler bulguları iyileştirebilir veya hastalığın ilerleyişini yavaşlatabilir.

• Kas distrofileri kas zaafiyeti ile ilişkili durumlardır
• Duchenne muskuler distrofisi en sık rastlanan tipidir  
• Distrofin isimli bir protein eksikliği nedeniyle oluşur   
• Gen terapileri ile ilişkili çalışmalar sürmektedir
• Kesin tedavisi günümüzde yoktur

Kas distrofileri nedir?

Kas (Muskuler) distrofileri 5000 erkekte 1 kez rastlanılan kas kaybı ile giden hastalıktır.

Hastalık, sağlıklı kasların oluşumu ve sürdürülmesinden sorumlu kas proteinleri ile ilişkili genetik mutasyonlar sonucu oluşur.

Hastalık genetiktir, bu nedenle hastaların soy geçmişleri sorgulanmalıdır.

Genel olarak tipleri şunlardır:

• Duchenne muskuler distrofisi: En sık rastlanılan tipidir. Belirti ve bulgular genellikle 3 yaş öncesinde başlar, 12 yaşlarına doğru tekerlekli sandalyeye bağlanırlar 20’li yaşlarda solunum yetmezliği sonucu  kaybedilirler.
• Becker muskular distrofisi: Bulgu ve belirtiler Duchenne ile aynıdır fakat daha geç yaşta başlar ve daha yavaş ilerler. Ölüm 40’lı yaşlara kayar.
• Miyotonik Muskuler Distrofi (Steinert Hastalığı):  En sık erişkin dönemde başlar. Kaslar kasıldıktan sonra gevşeyemez. Yüz ve boyun kasları en önce etkilenir. Katarakt, uykululuk ve aritmi de görülür.
• Konjenital muskuler distrofiler: Doğum sırası ile  2 yaş öncesine kadar görülebilir. Kız ve erkek çocuklarında izlenebilir. Bazı tipleri yavaş ilerlerken bazıları hızla ilerleyerek öbnemli bozukluklara neden olur. 
• Fasioskapulohumeral  muskuler distrofi (FSHD): Her yaşta başlayabilir. En sık ergenlik döneminde başlar. FSHD’li hastalar gözleri hafif aralık uyur, göz kapaklarını tam olarak kapatamaz. Güçsüzlük yüz ve omuzlarda başlar. Omuzlarını kaldırdığında kürek kemikleri kanat gibi yanlara açılır. 
• Ekstremite-Kuşak tipi muskuler distrofiler: Bu varyant çocukluk ile ergenlik dönemler arasında başlar. Öncelikle omuz ve kalça kasları tutulur. Hastalar ayaklarının ön kısmını kaldıramaz ve tökezlemeler sıktır.
• Okülofaringeal muskuler distrofiler: 40 ile 70 yaşlarda başlar. Göz kapakları, boğaz, ve yüz kasları en önce, omuz ve kalça bölgesi daha sonra tutulur.

Kas distrofilerinde bulgular

Başlangıç bulguları

• Paytak yürüyüş    
• Kaslarda ağrı ve sertlik    
• Koşma ve sıçramada güçlük      
• Parmak ucunda yürüme     
• Oturma veya ayağa kalkmada zorluk     
• Konuşmada gecikme gibi öğrenme güçlükleri    
• Sık düşmeler

Geç bulgular

• Yürüyememe      
• Kas ve tendonların kısalmasına bağlı olarak hareket kısıtlılığı
• Yardımla solunumu gerektirecek kadar solunum sorunları  
• Kasların yeterince destekleyememeleri sonucu omurgada eğilme
• Kalp kaslarının zayıflaması sonucu kardiyak sorunları
• Yutma güçlüğü aspirasyon pnömonisine neden olabilir, beslenme tüpü gerekebilir

Kas Distrofisinin Nedenleri 

Muskuler distrofiler X kromozomunda meydana gelen mutasyonlar sonucu meydana gelir. Her farklı tipi farklı mutasyonlara bağlı gelişir. Fakat hepsi distrofin proteininin yapımını etkiler. Distrofin kasların yapımı ve onarımı için gerekli bir proteindir.

Hücre iskelet proteini “distrofin”i kodlayan genin özel mutasyonları Duchenne kas distrofisi ne neden olur. Distrofin çizgili kasların total proteininin % 0.002’sini oluşturur. Aynı zamanda kasların genel fonksiyonu için gerekli bir proteindir.

Distrofin kasların doğru çalışmasına olanak sağlayan son derece karmaşık pretin grubunun bir parçasıdır. Kas hücrelerinin son derece karmaşık parçaları için bir dayanak noktasıdır ve bunların kas hücre zarına bağlanmasını sağlar.

Distrofin yoksa veya deforme olmuşsa bu süreç düzgün çalışamaz ve kas hücresinin zarı yıkıma uğrar, kaslar zayıflar. Kas hücreleri kendilerine de zarar vermeye başlar.

Duchenne kas distrofisinde distrofin tamamen yoktur. Distrofin eksik yapılıyorsa veya küçülüyorsa Becker kas distrofisi meydana gelir. Distrofin ne kadar az veya eksikse hastalığın bulguları o kadar kötüdür.

Distrofini kodlayan gen insanda bulunan en büyük gendir. Duchenne ve Becker kas distrofilerinde 1000’in üzerinde mutasyon tanımlanmıştır.

Kas distrofilerinde tanı

Kas distrofilerin tanısında kullanılan çeşitli teknikler mevcuttur:

• Enzim testi: Hasar gören kaslar kreatin kinaz (CK) enzimi salgılar. Kasların diğer harabiyet nedenleri yoksa kanda yükselen CK kas distrofileri tanısını destekler.
• Genetik testler: Genetik mutasyonlar kas distrofilerinde meydana gelir. Bu nedenle kanda CK düzeyine bakılmalıdır.
• Kalp incelemesi:  Kalp kası EKG (elektrokardiyogram) veya EKOKARDİYOGRAM ile incelenmelidir. Özellikle miyotonik kas distrofileri için bu test çok yararlıdır.
• Akciğer tetkikleri: Tanıda ilave kanıtlar elde edilir
• Elektromiyografi: Kasa bir iğne batırılarak kasın elektriksel aktivitesi ölçülür. Bu şekilde kas hastalığının bulguları gösterilir.
• Biyopsi: Kastan küçük bir parça alınarak mikroskop altında inceleme yapılarak kas distrofisi bulguları saptanır.

Kas distrofilerinde tedavi

Günümüzde kas distrofilerinin kesin tedavisi yoktur. İlaç ve çeşitli tedavi yöntemleriyle hastanın yaşam kalitesi artılır ve süresi olası en uzun zamana uzatılır.

İlaçlar

• Kortikosteroidler: Bu şekilde tedavi ile kas kuvveti artırılabilir ve hastalığın ilerleyişini yavaşlatabilirken uzun sürali kullanımı kemiklerde erimelere ve kilo alımına yol açabilir.
• Kalp için tedavi: Kalp kası tutulmuşsa beta blokerler ve anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri yararlı olabilir.

Fizik tedavi

• Genel egzersizler: Hareket ve germe egzersizleri yararlı olabilir.  Yürüme, yüzme, hafif aerobik egzersizler işe yarar.
• Solunum yardımı: Solunum kasları da zayıfladığı için oksijen alımını sağlamak için bazı cihazlar kullanılabilir. En şiddetli durumlarda ventilatörler işe yarar.
• Hareket yardımı: Baston, tekerlekli sandalye ve walker kullanılabilir
• Ateller: Kasları gergin tutmaya yarar, kısalmalarını engeller. Hareket ederken de hastayı destekler.

Günümüzde kas distrofilerinde gelişmeler

Gen yerine koyma tedavisi

Muskuler distrofide ilişkili gen saptandığı için eksik ya da yanlış kodlanan distrofin proteinin yerine doğrusunun konulması demektir.

Bu yaklaşımda karmaşık sorunlar mevcuttur: Yeni proteinin immun sistem tarafından kabul edilmesi, orijinal distrofin proteinin çok büyük olması, iskelet kasınının direk olarak viral vektörlerce hedeflenmesi gibi.

Utrofin yapımıyla ilişkili yaklaşımlar mevcuttur. Utrofin proteini distrofin proteinine çok benzer. Utrofin upregule edilebilse hastalık durdurulabilir.

Protein yapımının değiştirilmesi

Bir protein üretkeni tarafınca distrofin geni okunabilse protein yapımı durudurulurdu ve mutasyonları başlardı. Hala disstrofin yapılabilirken mutasyonlu içeriği atlayabilecek ilaç deneme çalışmaları sürmektedir.

Kas yıkımını geciktiren ilaçlar

Bazı araştırıcılar muskuler distrofinin altında yatan genlerin hedeflemektense kas zaafını yavaşlatma yolunu tercih etmiştir.

Normal koşullarda kaslaer kendilerini onarabilir. Araştırmalar bu onarımı artırmaya yöneliktir.

Kök hücre çalışmaları

Araştırıcılar distrofin proteini içeren kas kök hücrelerini vermeye çalışmaktadır. Günümüzdeki çalışmalar bu konu için yararlı hücre tiplerini ve yollarını araştırmaya yöneliktir.

Miyoblast transplantasyonu

Miyoblastlar (uydu hücreleri de denir) kas distrofilerinin erken evrelerinde bozuk kas liflerinin yerini alır. Miyoblastlar tükendiği için kaslar yavaş yavaş bağ dokusuna dönüşür.

Bazı çalışmalar modifiye miyoblast hücrelerini bozulmuş kas liflerinin yerine yerleştirmeyi hedeflemiştir.

Kaynaklar: 

Tim Newman , Reviewed by University of Illinois-Chicago, School of Medicine

Last updated Mon 2 January 2017, MEDICALNEWSTODAY.