BAŞ AĞRILARI NELERDİR?

BAŞ / YÜZ AĞRILARI

Genel bakış

Baş ve yüz ağrıları hastane acil servislerinin önemli yakınmalarını oluşturur. Yaşam boyu kişilerin başağrısı sıklığı %90’dır. Başağrısı yakınmasıyla gelen hastaların çoğu 3 ana nedenden birisine sahiptir: Migren, küme başağrısı veya gerilim başağrısı.

Baş ve yüz ağrılarının çoğunda farklı etyolojiler mevcuttur.

Baş ve yüz ağrıları değerlendirilirken nedenin öncelikle sinüslerle ilişkisinin olup olmadığının anlaşılması gerekir.

Birincil Başağrıları Sendromları

Gerilim başağrısı

Gerilim baş ağrısı hafif veya orta şiddette baş ağrısı yapar. Başın her iki yanındadır ve zonklayıcı değildir. İlişkili bulgular yoktur. Baş ağrısı fizik aktiviteyi engelleyebilir. Stresle tetiklenir. Depresyon ve anksiyetenin rolü önemlidir.

Gevşeme teknikleri, stresle başa çıkma yöntemleri yararlı olur. Ağrılar sık geliyorsa antidepresan ilaçların yararı olur. Akutağrı atakları sırasında ağrı kesicilerin yararı vardır.

Migren

Migren baş ağrıları tipik olarak zonklayıcı, tek taraflıdır, ancak %40 iki taraflı olabilir. Kadınlarda 3 misli daha sıktır. Aile öyküsünde genellikle benzer yakınma vardır.

Klasik migren hastalarının % 25’inde bulantı, haberci bulgular (aura) ve ışıktan rahatsız olma (fotofobi) gibi ilişkili yakınmalar mevcuttur. Migren baş ağrıları genellikle gerilim, küme veya sinüz baş ağrılarıyla birlikte bulunur. Akut ataklarda “steroid olmayan anti-inflamatuvar ajanlar (NSAID)” ilk seçenek ilaçlardır.

Bu ilaçlarla ağrı geçmiyorsa triptanlar ve dihidroergotamin kullanılır.

Ağrılar kronikleşmişse ağrıyı engellemek amacıyla beta blokerler, trisiklik antidepresanlar ve antikonvülzan ajanlar kullanılır.

Küme baş ağrıları

Dakika  ile saatler arasında sürer. Tek taraflı temporal  ağrılardır. Gruplar (kümeler) halinde gelir. Kümeler haftalar veya aylar sürebilir. Göz çevresinde ağrılara burun veya göz akıntıları eşlik eder. Küme baş ağrıları erkeklerde ve 30-40 yaşlarda daha sık görülür.

Oksijen tedavisi hastayı rahatlatır: 15 dk süreyle 7-12 L/dk. Deri altı sumatriptan yararlıdır. Ergotamin ve korikosteroid önleyici tedavilerdir.

İkincil baş/yüz  ağrıları 

Vasküler (damarsal) baş ağrıları

Bu ağrılar inme, geçici iskemik atak, beyin kanaması, subaraknoid kanama, arteriovenöz malformasyon, serebral venöz tromboz, karotid arter diseksiyonu, vertebral arter diseksiyonu veya postkarotid endarterektomi gibi beyin damar hastalığının bir belirtisi olabilir.

Temporal arterit orta ve büyük çaplı damarların kronik iltihabı sonucu oluşur. Hastaların %72’sinde başağrısı mevcuttur.  Ağrı, şiddetli, tek veya iki taraflıdır ve temporal arterlerin üzeri hassastır. Çift görme ve çene klodikasyonu oluşabilir. Temporal arter biyopsisi kesin tanı için yapılır. Tedavide kortikosteroidler kullanılır.

Ağız boşluğu (oral kavite) ve kranyomandibüler ağrı

Diş kökenli ağrılar yüzün her tarafına yayılabilir. Diş kökenli yüz ağrıları diş pulpa enfeksiyonu, apikal apse veya periodontal hastalığa ilerleyebilir.

Temporomandibular eklem (TME) hastalıkları baş veya yüz ağrılarına neden olabilir. Kadınlarda ve 30-50 yaşlar arası daha fazladır. Çene eklemi hareketlerinde ağrılara neden olur.

TME sendromunun 3 ana tipi vardır:

• Miyofasiyal ağrı en sık olanıdır. Fibromiyalji natürlüdür. Ağrı tek taraflı, künt, ve periaurikül (kulak çevresi) yerleşimlidir. Ağrı çiğneme, esneme, veya tetik noktalarını (kaslarda dokunmakla anlaşılan bantlar) uyarmakla artar. Yumuşak diyet, analjezikler, lokal anestetik blokaj, kasları germe ve psikolojik faktörlerin tedavisiyle azalır.
• İç düzensizlik eklem diskinin öne yerleşimiyle oluşur. Eklem duyarlılığıyla birlikte preauriküler (kulağın önü) ağrı ve işitilebilir “klik” sesinin varlığı muayenede saptanır. Tedavi yumuşak diyet, ortotik uygulamalar ve fizik tedavidir. Tedaviye dirençli olgularda cerrahi girişim uygulanabilir.
• Dejeneratif eklem hastalığı eklemin osteoartritidir. Yumuşak diyet ve NSAID’lerle tevdavi edilir.

Çeşitli

İkincil baş ağrılarında geriye kalanlar kafa travması, boyun travmaları, vasküler olamayan intrakranyal  hastalıklar (hidrosefali, tümör gibi), madde kullanımı veya kesilmesi (kafein kesilmesi gibi), enfeksiyonlar (menenjit gibi), homeostaz bozuklukları (hipoksi, hipertansiyon gibi),   kranyal ve fasiyal yapı hastalıkları (orbita ağrıları, otalji, servikal spianal hastalıklar gibi) ve psikiyatrik nedenli baş ağrılarıdır.

Kranyal Nevraljiler  

Yüz nevraljileri genellikle ani başlangıçlı, batıcı (bıçak saplanır gibi) ağrılardır. Tutulan kranyal sinirlerin yayılımı ile sınırlıdır. Kranyal nevraljiler botoks enjeksiyonları ile geçer.

Trigeminal nevralji

Kranyal nevraljiler içinde en sık rastlananıdır. İnsidansı 5/100.000’dir. beşinci kranyal sinirin dağılım bölgelerinfe kısa süreli, paroksismal, tek taraflı, bıçak saplanır gibi bir ağrıdır. En çok mandibüler dal alanında izlenir. Tutulan alanın minimal iritasyonu ile tetiklenir. Bu bölgeye tetik bölgesi denir. Çoğu olgu idyopatiktir. Bazen sekonder trigeminal nevraljiler de izlenir. Gasser ganglionu vasküler veya neoplazik lezyonu veya infiltratı neden olur. Tedavide carbamazepine veya diğer antiepileptik ajanlar kullanılır. Cerrahi mikrovasküler dekompresyon veya gamma knife radyasyon yöntemleri ile trigeminal sinir damarlardan uzaklaştırılır.

Bir çalışmada mikrovasküler cerrahi yönteminin daha başarılı olduğu gösterilmiştir.

Glossofaringeal nevralji

Tonsiller fossa veya dil kökü bölgesinden köken alan paroksismal bir ağrıdır. Ağrı yutma, çiğneme, esneme, veya konuşma ile tetiklenir. Hipotansiyon, bradikardi, senkop oluşabilir. Etyoloji 9. kranyal sinirin  kafa içi vasküler basısıdır. Başlangıçta  carbamazepine tedavisi uygulanır.

Oksipital nevralji

Suboksipital bölgede oksipital sinirlerin az veya çok uyarılmasıyla oluşur. Sinirlere travma, servikal kordda artritik değişiklikler veya tümör basısı  sonucu sekonder olarak meydana gelir. Antikonvülsanlar, antidepresanlar, lokal sinir blokajı, cerrahi servikal kök kesileri idyopatik olguların tedavisinde uygulanan yöntemlerdir.

Intermedyus sinir nevraljisi  

Yedinci kranyal sinirin somatosensoriyel dalında yansıyan ağrıdır. Ağrı eksternal auditer kanalın yutkunma veya konuşma ile uyarılmasıyla başlayan kanalın derininden gelen bir ağrıdır. Tedavisi trigeminal nevralji gibidir.

Santral ve idyopatik yüz ve baş ağrıları  

Başlıca 2 ana formu vardır

Orta fasiyal segment ağrısı  

Yüzün orta kısmında meydana gelen gerilim başağrısıdır. Ağrı nazion, nasal dorsum, periorbital veya malar bölgede simetrik olarak hissedilir. Deride ve yumuşak dokuda hiperestezi  mevcuttur. Düşük doz amitriptilin (6 ay süreyle 10 mg/gün) tedavide etkilidir.

Atipik yüz ağrısı  

İsrarlı idyopatik yüz ağrısıdır. Ağrı sabit, derin ve dermatomlar üzerinde tanımlanamaz. Dağılım genellikle tek taraflıdır. 40 yaş sonrası kadınlarda daha fazla görülür. Yerleşimi değişkendir ve psikolojik faktörlerin rolü vardır. Tedavide amitriptilin benzer şekilde kullanılır.

Kaynaklar

Medscape, Updated: May 30, 2017

Tejas Raval, MD Resident Physician, Department of Otolaryngology, Tufts-New England Medical Center
Jagdish K Dhingra, MBBS, FRCS, FRCS(Edin), MS Clinical Assistant Professor, Department of Otolaryngology, Tufts University School of Medicine; Partner and Director, ENT Specialists, Inc