SÜRÜCÜLÜK ve UYKULULUK
UYKULULUK NEDİR?
Vücudunuz üç şeye gereksinim duyar: yemek, içmek ve uyumak. Yaşamınız boyunca yememeye veya su içmemeye dayanabilirsiniz. Ancak vücudunuzun uykuya ihtiyacı o denli güçlüdür ki uyumamaya çalışsanız bile sonunda beyniniz sizi (o sırada ne yapıyorsanız yapın) istemeseniz de uyutur.
Uykululuğa neden olan bazı faktörler vardır: vücut saati, gün ışığı veya karanlığa maruz kalmak ve uyanık kaldığınız süre. Vücudunuzun iç saati (sirkadian ritm denir) size günde iki kez uyuma sinyali gönderir: akşamları yatma vaktiniz, ve yaklaşık 12 saat sonra öğleden sonra “siesta” zamanı. Güneş ışını ve günün karanlığı da iç saatimizi etkiler. Uyanık kalma süremiz de ne kadar uzunsa o kadar fazla uyuma ihtiyacına neden olur.
Her bir kişinin uyku ihtiyacı ve şekli değişse de erişkinlerin çoğu için ortalama uyuma süresi 8 saattir. Yeterince uyuyamıyorsanız bunun sonucu uykuya borçlanmaktır. Uyku borcunuz kaçırdığınız uyku süreleri arttıkça çoğalır. Ne kadar uzun süre uyanık kalmaya çalışırsanız veya ne kadar fazla gece yetersiz uyur veya hiç uyuyamazsanız, zihinsel ve fiziksel yetenekleriniz o kadar etkilenir.
Kötü uyku kalitesi veya yeterince uykunun alınamaması, aşırı uykululuk haline neden olarak dikkatinizi ve performansınızı azaltır. Daha yavaş reaksiyon verirsiniz ve karar vermekte daha fazla sorun yaşarsınız. Dikkatinizi vermekte zorlanır, bellek ve koordinasyonunuz zayıflar. Aslında uykulu kişiler bazen bu semptomlara sahip olduğunu fark bile etmez ki bu da uykululuğu daha tehlikeli yapar.
Uykululuğun etkileri alkol kullanımı ile aynıdır. ABD’nin pek çok eyaletinde Kan Alkol Konsantrasyonunun (KAK) legal limiti .08’dir. 1997’de yapılan bir çalışmada 18 saatik uyanıklığın yarattığı bozukluğun 0.05 KAK’nin etkileriyle benzer bulunmuştur. 24 saat uyanık kalmak ise 0.10 KAK değerinin etkilerine eşdeğerdir. Bir gecede 1 veya 2 saat uykusuz kalsanız dahi araç kullanırken kaybettiğiniz yeteneklerinizin karşılığı legal alkol limitinin üzerindeki etkilere ulaşır.
Erişkinlerin her gece uyuduğu ortalama süre ile karşılaştırıldığında bu durum daha rahatsız edici olur. Çalışmalar erişkinlerin önerilen 8 saati uyumadığını göstermektedir. bir çalışma erişkinlerin %64’ünün 8 saatten az uyuduğunu, %32’sinin ise 6 saatten az uyuduğunu bildirmiştir. İster yaşamınızda sadece tek kez ileri derecede, ister her zaman uykulu olun bunu sonucu ölümcül olabilir.
UYKULU DURUMDAYKEN SÜRÜCÜLÜK NE KADAR YAYGIN?
ABD Ulusal Otoyol Trafik Güvenliği İdaresi yılda uykululuğa bağlı araba kaza sayısını 100.000 olarak rapor etmiştir, bunun 76.000’i yaralanma, 1500’ü ölümle sonuçlanmıştır. Bu polis kaydına geçmiş kazaların %1-%3’ünü, ölümlerin %4’ünü oluşturur.
Kamu yoklamalarında bu oran daha da fazladır. Bunlardan birinde ankete katılanların %55’i bir yıl önce uykulu araç kullandıklarını, yaşamları boyunca %23’ü araç kullanırken uyuya kaldıklarını ama kaza yapmadıklarını, %3’ü uyuyup kaza yaptıklarını, %2’si dalarak araba kullanıp kaza yaptığını bildirdi.
Bir kazanın nedenini uykululuğa bağlamak kolay değildir. Alkol gibi solunumla ölçülebilen objektif bir belirteci yoktur. Trafik memurları uykuyla ilişkili nedenleri araştırmakta özel olarak eğitilmedikleri için kazaları aşırı hız ya da intoksikasyon gibi nedenlere bağlamaktadır.
Sürücülerin uykuya daldığına tanıklık eden kimse veya sürücünün bunun kendi farkına varması pek olası değildir. Uykululuk hali alkolle birlikteyse kaza nedeni alkol olarak belirlenir. Kaza sonrası sürücüler de uykulu olduklarını itiraf etmez. Yine de uykululuğa bağlı kaza sayısı istatistiklerde giderek artmaktadır.
Sürücülerin uykularını iyi almaları, uykuları geldiğinde araç kullanmayı bırakmaları gerekir. Uyku ve trafik kazaları üzerinde daha detayla ilgilenilmelidir.
UYKULUYKEN OLUŞAN KAZALARIN TİPİK ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Günün saati: Yukarıda da belirtildiği gibi günde iki kez; geceleri ve öğleden sonraları uyku ihtiyacını hissederiz. Kişilerin önceki gece ister uyusun ister uyumasın, uykuya en yatkın oldukları süreçler bunlardır. Uykululuk nedeniyle yapılan trafik kazaları da istatistiklere göre en fazla bu zamanlarda meydana gelmektedir. En fazla gece yarısı ile sabah saat 08:00 ve 13:00-15:00 arasında olmaktadır. Bu saatlerde araç kullanacaksanız özellikle dikkatli olun, uykunuzu alın ve iyice dinlenmiş olarak yolculuğa başlayın.
Tek başına sürücü: Bir çalışmada uykululuk ile ilişkili trafik kazalarının %82’si sürücünün arabada tek başınayken meydana geldiği bildirildi. Yalnız başına olan sürücüyle iletişim kuracak ve onu uyanık tutmaya yarayan bir başkasının bulunmaması da risk oluşturmakta. Sürücünün yanında bir başkasının bulunması onun uyku halini fark etmesine de yardımcı olacağı gibi direksiyon başına sırayla geçmelerine de olanak sağlar.
Kazaların önlenmesi için bir hamlenin yapılmamış olması: Uykulu sürücünün gözlerinin sadece bir anlığına kapanması kazayı önlemeye çalışmadığı izlenimi verebilir, bu nedenle de bu tür kazalarda ölüm oranı yüksektir. Motorlu araç kazalarının incelendiği bir çalışmada kazaların %4’ü sürücünün uykululuğuna bağlanmıştır. Uykulu sürücü kazadan hemen önce doğru koruyucu hareketleri yapamaz, önlemleri alamaz. Trafik işaretlerini veya fren lambalarını fark etmeleri söz konusu olamaz.
EN FAZLA RİSK ALTINDA KİMLER VAR?
● Genç erkek sürücüler: Bir çalışmada uykuyla ilişkili trafik kazalarında sürücülerin %55’i 25 yaş altında bulunmuştur. Bu sürücülerin %75’i de erkekmiş. Bu grubun gece geç saatlere kadar uyanık kalması, uzun saatler çalışmaları gibi yaşam şekilleri olması etkendir.
● Vardiyalı çalışanlar, iş seyahati yapanlar, diğer sirkadiyan ritm bozukluğu yaşayanlar,
● Uyku yoksunluğu yaşayan sürücüler,
● Akut uyku yoksunluğu yaşayan sürücüler,
● Uyku bozuklukluğu tedavi edilmemiş sürücüler,
● Yan etki olarak uyku getiren ilaçların kullanılması,
● Alkol tüketen sürücüler
UYKULUYKEN ARAÇ KULLANMANIN BELİRTİLERİ NELERDİR?
● Araç kullandığınız son birkaç km hatırlamazsınız.
● Şeridinizden kayabilir, veya yolun kenarına çarpabilirsiniz.
● Dikkatiniz azalır veya düşünceleriniz uçuşabilir.
● Sık sık esnersiniz.
● Dikkatinizi odaklayamazsınız ve gözlerinizi açık tutamazsınız.
● Bagaj kapağını fark edemeyebilir veya trafik ışıklarını atlayabilirsiniz.
● Başınız düşebilir ve dik tutmakta zorlanırsınız.
Kaynak: AASM (American Academy of Sleep Medicine)
